افتخار آفرینان
تحصیلات
شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. در سن هفده سالگی لیسانس ادبیات، و در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ نمود. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. او همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت.
حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشتهٔ فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را، با ارائهٔ رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.
آثار
آثار به جای مانده از محمود حسابی در زمینه‌های فیزیک، زبان فارسی و پژوهش‌های فرهنگی شامل ۲۱ کتاب و مقاله است. برخی از آثار وی عبارتند از:
1. کتاب فیزیک دوره اول متوسطه ۱۳۱۸
2. کتاب دیدگانی فیزیک دانشگاه تهران ۱۳۴۰
3. الکترودینامیک (۱۹۴۵) Essaid Interpretation des Ondes de Broylie
4. مقاله تفسیر امواج دو بر در شش رساله با عنوان A Strain Theory of Matter، دانشگاه تهران ۱۹۴۶.
5. مقاله‌ای دربارهٔ پیشنهاد تفسیر قانون جاذبهٔ عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول چاپ شده در گزارش ذرات اصلی در دانشگاه کمبریج انگلیس ۱۹۴۶.
6. مقاله‌ای دربارهٔ ذرات پیوسته Continuous چاپ شده به وسیله‌ی آکادمی علوم آمریکا ۱۹۴۷.
7. مقاله‌ای دربارهٔ مدل بی‌نهایت گسترده در نشریهٔ فیزیک فرانسه.
8. رساله‌ای دربارهٔ نظریه ذره‌های بی‌نهایت گسترده دانشگاه تهران ۱۹۷۷. [۱]
فعالیت‌های شغلی و اجتماعی
او هم‌زمان با تحصیل در رشته معدن، در راه آهن برقی فرانسه نیز کار می‌کرد. پس از فارغ التحصیل شدن در رشته معدن، در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ایالت «سار» به کار مشغول شد.
وی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه گزاری علوم نوین و تاسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه اندازی و پایه گزاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.
موسیقی
حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. وی با کمک تنی چند از دانشجویان خود در دانشسرای عالی توانست تغییراتی در کاسه تار (ساز ایرانی) ایجاد نماید.
ورزش
وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا.
افتخارات
به دریافت بالاترین نشان فرانسه لژیون دونور نائل گردید.
خدمات
- اولین نقشه برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
- اولین راهسازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک)
- اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران
- پایه گذاری اولین مدارس عشایری کشور
- پایه گذاری دارالمعلمین عالی
- پایه گذاری دانشسرای عالی
- ساخت اولین رادیو در کشور
- راه اندازی اولین آنتن فرستنده در کشور
- راه اندازی اولین مرکز زلزله شناسی کشور
- راه اندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور
- راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
- محاسبه و تعیین ساعت ایران
- پایه گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان گوهرشاد
- شرکت در پایه گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
- تدوین اساسنامه طرح تاسیس دانشگاه تهران
- پایه گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
- پایه گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
- پایه گذاری شورای عالی معارف
- پایه گذاری مرکز عدسی سازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
- پایه گذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازه گیری فواصل گام‌های موسیقی ایرانی به روش علمی
- پایه گذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهش‌های موسیقی
- پایه گذاری و برنامه ریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی
- پایه گذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
- پایه گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
- پایه گذاری سازمان انرژی اتمی ایران
- پایه گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
- پایه گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز
- پایه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
- پایه گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
- تدوین اساسنامه و تاسیس موسسه ملی استاندارد
- تدوین آیین نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
- پایه گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سغدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی)
- راه اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
- ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران
- ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور
موزه دکتر حسابی
اندک زمانی پس از مرگ دکتر حسابی در سال ۱۳۷۲، خانه او تبدیل به موزه‌ای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان‌ها و تقدیرنامه‌ها و عکس‌های قدیمی و متن نطق‌ها و نوشته‌ها در آن به نمایش گذاشته شده‌است. این موزه در خیابان تجریش – خیابان مقصودبیک قرار دارد.
برخوردهای اغراق آمیز و انتقاد از آن
اغراق هایی که در بیان مرتبه علمی دکتر حسابی و روابط وی با دانشمندان آن عصر در نشریات و کتاب های درسی مطرح شده است اعتراض برخی چهره‌های دانشگاهی را بر انگیخته است.
عکسی که به ادعای برخی منابع مربوط به دکتر حسابی و انشیتن می باشد در واقع متعلق به گودل، ریاضی دان مشهور، است. همچنین خاطره برگزاری مراسم نوروز توسط حسابی و انشتین و سایر دانشمندان پایه و اساسی ندارد و مرحوم حسابی در معدود مصاحبه‌هايی كه داشته در بيان خاطرات خود تنها به ديداری كوتاه با آلبرت انشتین اشاره مي‌كند كه طی آن نظریه خود را برای آن فیزیكدان بزرگ مطرح كرده و انشتین از او خواسته به تحقیقاتش در آن زمينه ادامه دهد. برخلاف آنچه در سرتیتر بسیاری روزنامه‌ها به چشم می خورد وی هرگز ادعای شاگردی انشتین را نداشته است.
طرح اعطای عنوان مرد علمی سال ۱۹۹۰ در رشته فيزيک از سوی مرکز بین‌المللی زندگی‌نامه‌ها (کمبریج) به مرحوم دكتر محمود حسابی، به دلیل بی اعتبار بودن صادرکننده آن خدمات درخشان علمی مرحوم دكتر حسابی را خدشه‌دار کرد.
رضا منصوری عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف و معاون سابق وزارت علوم در مصاحبه‌ای می گوید مرحوم حسابی زمانی مقاله‌ای می‌فرستد براي مجله‌ای در پاريس در مورد آنچه در کتب درسی مدارس ما يا برپاکنندگان کتيبه‌ای در دانشگاه اصفهان، آن را نظريه‌ای بسيار عميق و برتر از نظريه‌های انیشتین تلقی کرده‌اند. بنابر اسناد تاريخی اين مقاله برای داوری به سینج، نسبیت‌دان معروف، داده می‌شود كه داور به دليل برخی اشتباهات محاسباتی آن مقاله را برای چاپ نمی‌پذيرد.
دكتر هادی اكبرزاده رییس انجمن فیزیك ایران نیز گفت بخشی از مطالبی كه در مورد مرحوم دكتر حسابی از جمله همكاری و ارتباط وی با انشتین مطرح مي‌شود اغراق‌آمیز و غير واقعی است. وی همچنین گفت: انجمن فیزیك ایران در سال‌های اخیر همواره با طرح اين قبیل مطالب اغراق‌آميز برخورد كرده و از جمله در دوره قبلی هيات مديره انجمن طی نامه‌ای به ریاست دانشگاه اصفهان به درج برخي مطالب غیرواقعی و اغراق‌آمیز در كتیبه یادبود دكتر حسابی اعتراض كرده است.
چه بسا اگر دكتر حسابی می‌توانست به عشق سرشار خود به رفع عقب‌ماندگی‌ها و پيشرفت كشورش غلبه كرده و آسايش كار در آزمايشگاه‌ها و محيط‌های علمی پیشرفته غرب را به شوق خدمت در جامعه عقب نگه‌داشته‌شده ایران دهه‌های نخست سده ۱۳۰۰ رها نكرده و تحقيقات علمی موفق خود را در عرصه فیزیك پی می‌گرفت، روزی به فیزيكدانی نامدار در عرصه جهانی و صاحب نظریه تبديل می‌شد؛ اما روح بلند و متعهد دكتر حسابی كه با اغنای خودخواهانه حس علم‌دوستی و كسب عناوين و افتخارات فردی سیراب نمی‌شد، آينده ديگری را برای او رقم زد. [۴]
نقل از ویکی پدیا